نقص دیواره بین بطنی (VSD)، سوراخی است که از زمان تولد در قلب وجود دارد (مادرزادی). این مشکل که نسبتا شایع است، در دیواره (سپتوم) (حائل میان حفره‌های پایینی قلب (بطن‌ها) ) ایجاد شده و اجازه عبور خون را می‌دهد، یعنی خون غنی از اکسیژن به جای خارج شدن به بدن از سمت چپ قلب به سمت راست وارد شده و به ریه‌ها پمپ می‌شود که باعث افزایش تلاش قلب خواهد شد.

اگر نقص دیواره کوچک باشد ممکن است هیچ مشکلی ایجاد نکند، و در واقع اغلب اوقات این عارضه بدون مشکل است و خود به خود از بین می‌رود. اما برای اصلاح سوراخ‌های متوسط یا بزرگ در دیواره بطن ممکن است نیاز به جراحی برای پیشگیری از عوارض بیشتر باشد.

علائم و نشانه‌های مشکل جدی قلبی اغلب ظرف چند روز الی چند ماه اول پس از تولد نوزاد مشخص می‌شود. عوارض نقص دیواره بین بطنی در نوزاد ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بدغذا خوردن، رشد ضعیف
• تنفس سریع یا تنگی نفس
• خسته شدن سریع

ممکن است والدین یا دکتر متوجه علائم نقص دیواره بین بطنی نشوند. اگر نقص کوچک باشد، عوارض تا چند سال بعد بروز نمی کند و حتی ممکن است هرگز مشکلی پیش نیاید. ممکن است نخستین بار در یک چکاپ معمولی، دکتر با شنیدن زمزمه ای اضافی در قلب نوزاد از طریق گوشی پزشکی متوجه مشکل شود. در مواردی نیز ممکن است پیش از تولد نوزاد در سونوگرافی مشکل تشخیص داده شود. گاهی نیز مشکل تا زمان بزرگسالی تشخیص داده نمی شود.

به طور کلی، عوارض و علائم مشکل بسته به اندازه سوراخ و سایر عوامل قلبی مرتبط متغیر است و به طور کلی شامل تنگی نفس یا صدای اضافی در قلب است.

اگر کودک یا نوزاد هر یک از مشکلات زیر را نشان داد به دکتر مراجعه کنید:

• در زمان غذا خوردن یا بازی کردن به سرعت خسته می‌شود.
• وزن نمی گیرد.
• در زمان غذا خوردن یا گریه کردن نفس کم می‌آورد.
• به سرعت نفس می‌کشد یا تنگی نفس دارد.

همچنین اگر در بزرگسالان:

• در زمان فعالیت یا هنگامی که درازکشیده اید نفس کم می‌آورد.
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• خستگی و ضعف مفرط

نقص مادرزادی قلب از مشکلات اوایل رشد قلب در دوران جنینی ناشی می‌شود و اغلب علت مشخصی ندارد، اما ژنتیک و عوامل محیطی ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند. VSD می‌تواند به تنهایی یا همراه با سایر نقایص مادرزادی قلبی ایجاد شود.

در طول رشد جنین، نقص دیواره بین بطنی زمانی رخ می‌دهد که دیواره عضلانی که قلب را به دو طرف چپ و راست جدا می‌کند (سپتوم) به طور کامل بین حفره‌های پایینی قلب (بطن ها) تشکیل نمی شود.

به طور معمول، سمت راست قلب خون را جهت ترکیب با اکسیژن به ریه‌ها و سمت چپ قلب خون غنی از اکسیژن را به بقیه بدن پمپ می‌کند. در صورت وجود نقص در دیواره بین بطنی، خون اکسیژن دار با خون بدون اکسیژن مخلوط شده و باعث افزایش فشار خون و افزایش جریان خون در شریان‌های ریه می‌گردد که بار وارده بر قلب و ریه‌ها را افزایش می‌دهد.

نقص دیواره بطنی به جز اینکه اندازه‌های مختلفی دارد، می‌تواند در چندین مکان در دیواره بین بطن‌ها روی دهد، یعنی ممکن است چندین سوراخ روی دیواره وجود داشته باشد. همچنین احتمال رویداد نقص دیواره بطنی غیر مادرزاد، معمولاً پس از حمله قلبی یا به عنوان یک عارضه پس از برخی اقدامات قلبی وجود دارد.

نقص دیواره بطنی می‌تواند مشکلی خانوادگی و گاهی همراه با برخی دیگر از عوامل ژنتیکی مانند سندرم داون باشد. اگر کودکی مشکل قلبی دارد، بهتر است پیش از اقدام به داشتن فرزند بعدی با متخصص زنتیک در مورد خطرات احتمالی مشورت کنید.

نقص دیواره بطنی اگر کوچک باشد ممکن است هرگز مشکلی ایجاد نکند، اما سوراخ‌های متوسط یا بزرگ در دیواره بطن می‌تواند منجر به دامنه ای از ناتوانی‌های کم خطر تا مرگ آور گردد که با درمان می‌تواند از بسیاری از آنها پیشگیری کرد.

از جمله این مشکلات احتمالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ایست قلبی. در قلبی با VSD متوسط یا بزرگ، تلاش قلب برای انجام صحیح عملکرد بیشتر می‌شود و خون زیادی به ریه‌ها واورد می‌شود. بدون درمان، این مشکلات ممکن است منجر به ایست قلبی شود.
• فشارخون بالای ریوی. افزایش جریان خون به ریه‌ها به دلیل VSD باعث افزایش فشار خون در شریان‌های ریوی (فشار خون ریوی) و افزایش احتمال آسیب دائم ریوی می‌شود. این عارضه می‌تواند باعث معکوس شدن جریان خون از سوراخ دیواره بطن (سندرم آیزنمنگر) شود.
• اندوکاردیت. نوعی عفونت قلبی که یک مشکل نادر است.
• سایر مشکلات قلبی. شامل ضربان قلب نامنظم و مشکلات دریچه قلب

در اغلب موارد، نمی توان برای پیشگیری از تولد نوزاد با نقص دیواره بطنی کاری انجام داد، اما مهم است که همه اقدامات سلامتی ممکن را برای گذراندن دوران بارداری سالم انجام دهید. موارد اصولی به شرح زیر است:

• دریافت مراقبت بارداری از ماه‌های اول و حتی پیش از بارداری. پیش از اقدام به بارداری با پزشک در مورد وضعیت سلامت خود مشورت کنید و از او در مورد تغییرات لازم در سبک زندگیتان مشورت بگیرید. همچنین در مورد بیماری‌ها و داروهایی که مصرف می‌کنید به دکتر بگویید تا در صورت لزوم مراقبت‌های لازم را انجام دهد.
• رژیم غذایی سالم. شامل مکمل‌های ویتامین حاوی فولیک اسید
• ورزش. با کمک پزشک خود یک برنامه تمرینی مناسب را اجرا کنید.
• اجتناب از خطر. شامل عدم مصرف مواد مضری مانند الکل، تنباکو و داروهای غیرمجاز می‌شود.
• اجتناب از عفونت و بیماری. مطمئن شوید که پیش از بارداری همه واکسن‌های لازم را دریافت نموده اید. برخی انواع عفونت‌ها می‌توانند برای جنین خطرناک باشند.
• کنترل قند خون. اگر مبتلا به قندخون هستید، با کمک دکتر مطمئن شوید که قندخون شما تحت کنترل است و در دوران بارداری تحت کنترل می‌ماند.

اگر در خانواده خود تاریخچه بیماری قلبی یا سایر ناهنجاری‌های ژنتیکی را دارید، پیش از اقدام به بارداری با مشاور ژنتیک مشورت کنید.

نقص دیواره بین بطنی (VSD) اغلب باعث زمزمه قلبی می‌شود که از طریق گوشی پزشکی قابل شنیدن است. اگر پزشک زمزمه قلبی بشنود یا نشانه‌های دیگری از نقص قلبی بیابد، ممکن است چندین آزمایش را تجویز کند:

• اکوکاردیوگرام. این آزمایش که در آن با کمک امواج صوتی، تصویری ویدیویی از قلب تولید می‌شود، ممکن است برای تشخیص نقص دیواره بین بطنی و تعیین اندازه، محل و شدت حفره، یا تشخیص سایر مشکلات قلبی تجویز شود. اکوکاردیوگرافی را می‌توان برای جنین هم به کار برد (اکوکاردیوگرافی جنین).
• الکتروکاردیوگرام (ECG). این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب را از طریق الکترودهای متصل به پوست ثبت و به تشخیص نقص قلب یا مشکلات ضربان قلب کمک می‌کند.
• اشعه ایکس قفسه سینه. تصویر اشعه ایکس به پزشک کمک می‌کند تا با مشاهده قلب و ریه‌ها احتمال افزایش اندازه قلب و حبس مایعات در ریه‌ها را بررسی کنند.
• کاتتریزاسیون قلبی. در این آزمایش، یک لوله نازک و انعطاف پذیر (کاتتر) از طریق یک رگ خونی در کشاله ران یا بازو به بدن وارد شده و از مسیر رگ‌های خونی به داخل قلب هدایت می‌شود. پزشکان می‌توانند از این طریق نقایص مادرزادی قلب را تشخیص داده و عملکرد دریچه‌ها و اتاق‌های قلب را بررسی کنند.
• پالس اکسیمتری. یک گیره کوچک روی نوک انگشت قرار می‌گیرد که میزان اکسیژن خون را اندازه گیری می‌کند.

نقص دیواره بین بطنی کوچک (VSD) مادرزاد اغلب اوقات نیاز به جراحی ندارد. پس از تولد، ممکن است پزشک کودک را تحت نظر بگیرد و ضمن درمان عوارض منتظر بماند که حفره خود به خود بسته شود. در صورت نیاز به جراحی ترمیمی، اغلب این روش در سال اول انجام می‌شود. کودکان و بزرگسالان دارای نقص دیواره بین بطنی متوسط یا بزرگ که عوارض شدیدی را تجربه می‌کنند ممکن است برای بستن حفره نیاز به جراحی داشته باشند.

جراحی ترمیمی برای درمان نقص دیواره بین بطنی کوچک به منظور اجتناب از عوارض مربوط به محل آنها مانند آسیب به دریچه‌های قلب انجام می‌شود. حففره بین بطنی کوچک اغلب مشکلی به وجود نمی آورد، اما نوزادانی با حرفه بین بطنی بزرگ، در حین تغذیه به سرعت خسته می‌شوند، و ممکن است به مواد مغذی اضافی برای کمک به رشد یا دارو برای کمک به درمان نارسایی قلبی نیاز داشته باشند.

• داروهای نقص دیواره بین بطنی

داروهای تجویزشده برای نقص دیواره بین بطنی به شدت علائم نارسایی قلبی بستگی دارد. هدف مصرف دارو، کاهش میزان مایع اضافی در گردش خون و در ریه‌ها است. داروهای ادرارآور (دیورتیک‌ها)، مانند فوروزماید (Lasix)، میزان خونی که باید پمپاژ شود را کاهش می‌دهند.

• جراحی یا سایر روش ها

جراحی برای ترمیم نقص دیواره بین بطنی شامل بستن یا ترمیم حفره غیر طبیعی بین بطن‌ها است. تخصص جراح در انجام این عمل از اهمیت بالایی برخوردار است.

سایر روش‌های درمان نقص دیواره بین بطنی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• جراحی ترمیمی. این روش اغلب شامل جراحی قلب باز تحت بیهوشی عمومی است. با اتصال دستگاه جایگزین قلب- ریه و برش قفسه سینه، پزشک از چسب یا بخیه برای بستن سوراخ استفاده می‌کند.
• کاتتر. بستن نقص دیواره بین بطنی با کاتتریزاسیون نیازی به باز کردن قفسه سینه ندارد. پزشک لوله ای نازک (کاتتر) را وارد یک رگ خونی در کشاله ران و از آن طریق به سمت قلب هدایت کرده، و سپس از یک توری مشبک با اندازه خاص برای بستن سوراخ استفاده می‌کند.

پس از ترمیم، نیاز به پیگیری و معاینه منظم پزشکی برای اطمینان از بسته ماندن حفره و بررسی علائم و عوارض است. مدت زمان لازم برای پیگیزی وضعیت بیمار به اندازه حفره و موارد دیگر بستگی دارد.

پس از ترمیم نقص دیواره بین بطنی (VSD)، لازم است بیمار ضمن تجربه زندگی روزمره، تحت نظر پزشک قرار گیرد تا وضعیت بهبود و علائم عارضه بررسی شود. ممکن است لازم باشد بیمار به طور منظم مورد معاینه یک پزشک متخصص بیماری‌های مادرزادی قلبی قرار گیرد. پزشک در هر ملاقات بیمار را معاینه کرده و در صورت لزوم آزمایشات لازم را برای بررسی وضعیت قلب تجویز می‌کند.

برخی نکاتی که توجه به آنها برای بهبود و پایدار ماندن شرایط بیمار اهمیت دارد، به شرح زیر است:

• بارداری

قبل از باردار شدن، با پزشک متخصص بیماری‌های قلبی (متخصص قلب) صحبت کنید تا مشخص شود آیا بارداری برای شما خطری ندارد. به خصوص اگر دارو مصرف می‌کنید لازم است شرایط را بررسی کنید. همچنین مراجعه به متخصص زنان و زایمان و متخصص قلب در دوران بارداری بسیار مهم است. حفره دیواره بین بطنی ترمیم شده بدون عارضه یا حتی  وجود یک حفره کوچک، خطر چندانی برای بارداری ندارد، اما حفره بزرگتر و ترمیم نشده و عوارض آن مانند نارسایی قلبی، فشار خون ریوی، ضربان غیرطبیعی قلب یا سایر نقایص قلبی خطر بالایی برای مادر و جنین دارد. همچنین اکیدا به زنان مبتلا به سندرم آیزنمنگر توصیه می‌شود که به دلیل خطر بالای عوارض از بارداری پرهیز کنند.

• پیشگیری از اندوکاردیت.

معمولاً قبل از برخی اعمال جراحی دندانی نیازی به استفاده از آنتی بیوتیک جهت پیشگیری از عفونت پوشش داخلی قلب (اندوکاردیت) نیست، اما برای افرادی که قبلا مشکل اندوکاردیت، تعویض دریچه قلب، یا ترمیم دیواره بین بطنی با مواد مصنوعی داشته اند یا هنوز حفره ای در قلب دارند یا حرفه ای در نزدیکی حفره ترمیم شده یا حفره ای بزرگ در دیواره بین بطنی دارند که موجب کاهش سطح اکسیژن می‌شود، ممکن است پزشک مصرف آنتی بیوتیک را توصیه کند.  در اکثر افراد مبتلا به نقص دیواره بین بطنی، رعایت بهداشت دهان و دندان و معاینات منظم دندان می‌تواند از اندوکاردیت جلوگیری کند.

• توصیه‌های ورزشی.

بیمار لازم است برای انجام فعالیت‌های ورزشی با پزشک مشورت کند تا بداند کدام فعالیت بی خطر است. اگر برخی از فعالیت‌ها خطرات ویژه‌ای دارند، بهتر است فعالیت‌های امن‌تر جایگزین شوند. به یاد داشتن این نکته مهم است که اغلب کودکان مبتلا به VSD می‌توانند زندگی سالم، کاملا فعال و سازنده داشته باشند.

کودکان با نقص کوچک یا سوراخ ترمیم‌شده در قلب، معمولاً محدودیت کمی برای فعالیت یا ورزش دارند، اما کودکان با مشکل پمپاژ قلبی، باید برخی محدودیت‌ها را رعایت کنند. بیشترین حد محدودیت برای کودکان دچار فشار خون غیرقابل برگشت ریوی (سندرم آیزنمنگر) اعمال می‌شود.

عضویت در یک گروه حمایتی برای خانواده‌های کودکان با نقص قلبی مادرزاد می‌تواند به والدین، خانواده‌ها و مراقبان کمک کند پاسخ‌ مشکلات خود را بیابند، با خانواده‌های دیگر ارتباط برقرار کنند و امیدها و نگرانی‌های خود را با دیگرانی که با چالش‌های مشابه روبرو هستند در میان بگذارند.

اگر شما یا فرزندتان علائم و نشانه‌های متداول نقص دیواره بین بطنی را دارید، با پزشک خود مشورت کنید. پس از معاینه اولیه، این احتمال وجود دارد که پزشک بیمار را به یک پزشک متخصص تشخیص و درمان بیماری قلبی (متخصص قلب) ارجاع دهد. برای اولین ملاقات با متخصص قلب، بهتر است برای ملاقات آماده باشید:

• آنچه می‌توانید انجام دهید
  • علائم و نشانه‌ها و مدت و تناوب وقوع آنها را یادداشت کنید.
  • اطلاعات کلیدی پزشکی، از جمله سایر مشکلات سلامتی و نام داروهایی که مصرف می‌کنید، یا اقداماتی که جهت بهبود انجام داده اید (گزارش‌های بیمارستان) را به همراه داشته باشید.
  • در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان را به همراه ببرید تا آنچه دکتر می‌گوید را به خاطر بسپارد.
  • سوالاتی را که باید از پزشک بپرسید یادداشت کنید.
• سوالاتی که باید در اولین ملاقات از پزشک خود بپرسید:
  • دلیل احتمالی وقوع علائم چیست؟
  • آیا علل احتمالی دیگری وجود دارد؟
  • چه آزمایشاتی لازم است؟
  • آیا باید با متخصص مشورت کرد؟
• سوالاتی که در صورت ارجاع به متخصص قلب باید بپرسید:
  • بزرگی حفره چقدر است؟
  • خطر و عوارض این بیماری چقدر است؟
  • چه درمانی را توصیه می‌کنید؟
  • هر چند وقت یک بار باید معاینات و آزمایشات بعدی انجام شود؟
  • کدام علائم و نشانه‌ها خطرناک است؟
  • وضعیت بیمار در بلند مدت چگونه خواهد بود؟
  • آیا رژیم غذایی یا فعالیت وییژه ای لازم است؟

پزشک معالج چه سؤالاتی از شما می‌پرسد؟

پزشک نیز احتمالا سوالاتی می‌پرسد، از جمله:

• اگر شما فرد مبتلا هستید:
  • علائم چیست؟
  • علائم از چه زمانی شروع شد؟
  • آیا علائم در طول زمان بدتر شده است؟
  • آیا در خانواده شما سابقه مشکلات قلبی وجود دارد؟
  • آیا تابحال درمانی برای این مشکل یا سایر بیماری‌های دریافت کرده اید؟
  • آیا قصد بارداری دارید؟
• اگر بیمار نوزاد یا کودک است:
  • آیا کودک هنگام غذا خوردن یا بازی به سرعت خسته می‌شود؟
  • آیا کودک وزن اضافه می‌کند؟
  • آیا کودک هنگام غذا خوردن یا گریه دچار نفس نفس زدن یا تنگی نفس می‌شود؟
  • آیا مشکل پزشکی دیگری در کودک تشخیص داده شده است؟