تورم ساق و مچ پا ممکن است در هر سنی یا هر زمانی برای بسیاری از ما اتفاق بیفتد؛ اما تورم در قسمت تحتانی پاها که در پزشکی “ادم اندام تحتانی” نامیده می‌شود، در بین افراد مسن شیوع بیشتری دارد. اگر مایعات بیش از حد معمول از رگ‌های خونی خارج شود و این اتفاق در پاها یا نزدیک سطح بدن رخ دهد، به نظر می‌رسد یک ناحیه متورم یا پف کرده زیر پوست است. روند پیری استرس بیشتری به بدن وارد می‌کند و با ضعیف شدن ماهیچه‌ها و استخوان‌ها، هنگام انجام فعالیت‌های روزانه تورم ایجاد می‌شود. اگرچه این می‌تواند یک پیامد طبیعی پیری باشد، اما علت ورم پا در سالمندان ممکن است مشکلات دیگری باشد. دلایل رایج علت ورم پا در سالمندان شرایطی مانند نشتی رگ‌های خونی، مشکلات کلیوی، چاقی، لخته شدن خون و موارد دیگر است. از آنجایی که ورم پا در افراد پیر بسیار رایج است، در این مقاله مهم‌ترین چیزهایی را که افراد مسن و خانواده‌ها باید در مورد این بیماری بدانند، پوشش می‌دهیم.
چرا پاها ورم می‌کنند؟
پاها یا مچ پاهای متورم و دردناک معمولاً ناشی از شرایط سلامتی است که ممکن است مربوط به سن باشد یا نباشد. در واقع تورم زمانی اتفاق می‌افتد که مایع اضافی جمع شود که غالبا پاها جایی است که این تجمع رخ می‌دهد. شایع‌ترین علت ورم پا در سالمندان (حدود ۷۰٪) نارسایی مزمن وریدی (CVI) است. سایر علل جدی ورم پا در افراد پیر نارسایی احتقانی قلب، بیماری کلیوی و بیماری کبد هستند.
سطوح پایین پروتئین در خون از مهم‌ترین علل ورم پا در سالمندان است. آلبومین از پروتئین‌هایی است که باعث نگه‌داشتن مایع در داخل رگ‌های خونی می‌شود. در حقیقت مولکول‌های پروتئین در خون فشار «اسموتیک» (که «فشار انکوتیک» نیز نامیده می‌شود) وارد می‌کنند که به حفظ مایع در داخل رگ خونی کمک می‌کند. اگر سطح پروتئین در رگ خونی کاهش یابد، حتی اگر غشای رگ خونی دست نخورده باشد، مایع به خارج از ورید یا شریان حرکت می‌کند تا فشار اسمزی در سراسر غشاء یکسان شود و این باعث ایجاد ادم می‌شود. انواع خاصی از بیماری کلیوی، بیماری کبد و سوء تغذیه از علل سطح آلبومین پایین در خون هستند.
اگر مایع بیش از حد معمول در رگ خونی وجود داشته باشد، به دلیل فشارهای هیدرواستاتیک بالا به دیواره عروق خونی فشار وارد می‌کند. به‌طور معمول، کلیه‌های ما سطح مایعات بدن را با تنظیم مقدار آب و نمکی که دفع یا حفظ می‌شود، تنظیم می‌کنند. اما اگر این مکانیسم‌ها شکست بخورند یا تحت تأثیر قرار گیرند، اغلب نتیجه ادم است.
نارسایی وریدی نیز از علل مهم ورم پا است و زمانی رخ می‌دهد که دریچه‌های وریدها به درستی کار نمی‌کنند. این امر می‌تواند به تجمع مایعات در پاها منجر شود.
برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به مقاله واریس مراجعه کنید.
عوارض ورم پا در افراد سالخورده
اگرچه ورم پا در سالمندان بیشتر اوقات آزاردهنده است، اما خوشبختانه زیاد خطرناک نیست. اما نکته مهم این است که تورم در پاها، مچ یا ساق پا می‌تواند نشانه یک مشکل جدید سلامتی یا بدتر شدن یک وضعیت مزمن باشد و از این جهت حائز اهمیت است.
از طرفی حتی اگر علت ورم پا در سالمندان به یک بیماری خطرناک مربوط نباشد، با سخت کردن راه رفتن افراد مسن موجب کاهش فعالیت در آن‌ها شده که مشکلات بعدی را مثل فشار خون بالا در پی خواهد داشت. همچنین ادم می‌تواند یک عامل خطر اصلی برای شکستگی پوست یا ایجاد زخم و در نهایت عفونت در بزرگسالان مسن باشد.
چه کسانی مستعد ورم پا در سنین بالا هستند؟
علت ورم پا در سالمندان هر چه که باشد، مواردی وجود دارد که می‌تواند خطر بروز آن را در افراد سالخورده افزایش دهد؛ مانند سیگار کشیدن، ایستادن طولانی مدت یا سابقه خانوادگی. از طرف دیگر، داروهایی مثل مسدود کننده‌های بتا، هورمون‌ها، مسکن‌ها و غیره هم می‌توانند تورم را ایجاد یا بدتر کنند.
لیست عوامل خطر ورم پا در افراد پیر شامل موارد زیر است:
- ایستادن یا نشستن در یک وضعیت برای طولانی مدت
- خوردن بیش از حد غذای شور
- جنسیت زن
- چاقی
- بیماری‌های مزمن مستعد ایجاد ادم (نارسایی احتقانی قلب، بیماری‌های کلیوی، کم‌کاری تیروئید)
- عوامل ژنتیکی
- سن بالاتر
- مصرف برخی داروها؛ مانند برخی از داروهای فشار خون مثل نیفدیپین (آدالات) و آملودیپین (نورواسک)، داروهای مسکن و ضد التهاب مثل ناپروکسن و آسپرین، بعضی از داروهای دیابت مثل متفورمین یا داروهای اعصاب و روان که برای افسردگی، پارکینسون یا آلزایمر تجویز می‌شوند مثل ممانتین
ورم پا در زنان سالخورده
همانطور که در بالا اشاره کردیم، بیشتر اوقات تورم پا در یک فرد مسن ناشی از نارسایی مزمن وریدی (CVI) است؛ مشکلی که وریدهای پا کار کافی برای بازگشت خون به قلب را انجام نمی‌دهند. از آنجایی که در دوران بارداری بسیار از زنان به رگ‌های واریسی دچار می‌شوند، ورم پا در زنان سالخورده بیشتر است. قرص‌های ضدبارداری، هورمون درمانی، داروهای ضد افسردگی یا استروئیدها از دیگر عوامل ایجاد ورم پا در زنان هستند.
شیوع ورم پا در مردان سالخورده
ورم پا در مردان سالخورده یک مشکل نسبتا شایع است؛ به‌طوری که حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از مردان بالای ۶۵ سال به ورم پا مبتلا هستند.
تشخیص علت‌های ورم پا
ابتدا پزشک به‌منظور تشخیص ورم پا در افراد پیر، یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و سابقه پزشکی او را بررسی می‌کند. معمولا همین برای کشف علت ورم پا در سالمندان کافی است؛ اما گاهی اوقات، تشخیص نیاز به آزمایش خون، معاینه اولتراسوند، مطالعات ورید یا موارد دیگر دارد.
آزمایشاتی که به‌طور معمول برای بررسی ورم پا تجویز می‌شوند عبارتند از:
- آزمایش ادرار (برای جستجوی پروتئین در ادرار)
- کراتینین (آزمایش عملکرد کلیه)
- TSH (برخی شرایط تیروئید منجر به ادم)
- گلوکز
- آلبومین (پروتئین اصلی موجود در خون)
- آنزیم‌های کبدی
آزمایش‌های عملکرد قلب نیز ممکن است بخشی از کار باشد، مانند عکس‌برداری با اشعه ایکس قفسه سینه یا بررسی وجود تجمع مایع در ریه‌ها یا اکوکاردیوگرافی که یک مطالعه اولتراسوند برای بررسی حفره‌های قلب است. D-dimer نیز یک آزمایش خون است که می‌تواند به تشخیص لخته خون کمک کند و سونوگرافی داپلر پا برای تشخیص ترومبوز ورید عمقی که یک علت شایع تورم فقط در یک پا است انجام می‌شود.
ممکن است در مواردی پزشک شما لزومی برای انجام آزمایشات اضافی احساس نکند. به خصوص اگر در چند ماه گذشته خون‌گیری انجام شده باشد و علائم و معاینه با نارسایی مزمن وریدی مطابقت داشته باشد.
درمان ورم پا در سالمندان
برای درمان ورم پا در سالمندان، اغلب باید علت اصلی آن را درمان کنید. برای مثال، برای درمان ورم ناشی از آلرژی باید از داروهای ضد آلرژی استفاده کنید.
ادم ناشی از لخته خون در پا با داروهای رقیق‌کننده خون درمان می‌شود؛ این داروها لخته را می‌شکنند و جریان خون را به حالت عادی برمی‌گردانند. توموری که خون یا لنف را مسدود می‌کند نیز با جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی کوچک یا حذف می‌شود. روش‌های جراحی که منجر به بسته شدن یا برداشتن رگ‌های واریسی می‌شود هم در بهبود ورم پا در افراد پیر مؤثر هستند.
ادم ساق پا مربوط به نارسایی احتقانی قلب یا بیماری کبدی را می‌توان با یک دیورتیک که گاهی “قرص آب” نامیده می‌شود مانند فوروزماید (لازیکس) درمان کرد. وقتی می‌توانید بیشتر ادرار کنید، مایع پاها می‌تواند به خون برگردد. محدود کردن میزان مصرف سدیم نیز می‌تواند کمک کننده باشد.
دارو برای ورم پا در سالمندان
داروهایی که موجب می‌شوند بدن مایعات بیش از حد را از طریق ادرار دفع کند، می‌توانند موارد شدید ورم پا را بهبود بخشند. یکی از رایج‌ترین این قرص‌های آب که به عنوان دیورتیک نیز شناخته می‌شود، فوروزماید (لازیکس) است. پزشک متخصص باید در مورد نیاز به قرص‌های آب تصمیم بگیرد. دیگر داروهایی که برای درمان ورم پا در سالمندان استفاده می‌شوند عبارتند از:
- داروهای ضد انعقاد که لخته شدن خون را کاهش می‌دهد
- دیورتیک‌ها (قرص‌های آب)، که به سرعت مایعات اضافی را از بدن خارج می‌کنند
- هورمون درمانی
- داروهای ضد حساسیت
- داروهایی که عملکرد قلب را بهبود می‌بخشد
پماد برای ورم پا در سالمندانبا توجه به علت ورم پا در سالمندان می‌توان از پمادهای ضد التهابی مثل هیدروکورتیزون یا کالاندولا استفاده کرد. ممن است پمادهایی که خاصیت آنتی‌بیوتیکی دارند مثل نئومایسین هم در کاهش علائم ورم و التهاب پای سالمندان مؤثر باشند، اما مهم است که پزشک بر اساس تشخیص علت پماد مناسب را تجویز کند.
برای ورم پا باید به چه پزشکی مراجعه کنم؟
پزشک متخصص قلب و عروق بهترین کسی است که می‌تواند علت ورم پا در سالمندان را تشخیص دهد و آن را درمان کند.
درمان‌های خانگی ورم پا در سالمندان
اگر تورم پا فقط در یک پا وجود داشته باشد یا اگر درد زیادی دارید، یا اگر متوجه علائم جدی دیگری مثل تنگی نفس، درد قفسه سینه، سرفه یا مشکل در تنفس هنگام دراز کشیدن همراه با تورم ساق پا شده‌اید، می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل فوری باشد که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
اما باز هم، بیشتر تورم پا در بزرگسالان مسن به‌علت نارسایی مزمن وریدی است. بنابراین کنترل ایده‌آل این بیماری مزمن شامل اقدامات “سبک زندگی” مانند بالا بردن مرتب پاها، استفاده از جوراب‌های فشاری، کاهش مصرف نمک و انجام تمریناتی است که حرکت مایعات را در پاها بهبود می‌بخشد.
چند بار حرکت در روز می‌تواند تورم پاها را در سالمندان کاهش دهد؛ این لازم نیست ورزش خاصی باشد، حتی بلند شدن و قدم زدن در خانه هم می‌تواند مفید است. همچنین سعی کنید از یک رژیم غذایی غنی از منیزیم استفاده کنید.
کمک گرفتن از درمان‌های تخصصی برای مدیریت CVI بسیار مهم است؛ زیرا بدون درمان، می‌تواند عوارضی مانند زخم (زخم‌های پوستی)، عفونت‌ها و کاهش کیفیت زندگی ایجاد کند.
ما در کلینیک بهار آماده ارائه خدمات تخصصی برای درمان واریس توسط بهترین و مجرب‌ترین پزشکان هستیم.
سخن پایانی
اگر پاهای متورم دارید، تنها نیستید و با استفاده از راه‌کارهایی که در این مقاله ارائه شد می‌توانید بدون دارو برای کاهش علائم ورم پا استفاده کنید. فراموش نکنید که تشخیص علت ورم پا در سالمندان بسیار مهم است و در صورت وجود علائم هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
منابع:
https://www.interweavetextiles.com/what-helps-with-swollen-legs-in-the-elderly/
https://betterhealthwhileaging.net/leg-swelling-in-aging/
https://www.webmd.com/heart-disease/heart-failure/edema-overview
